အယ္လ္နီညိဳ ဆိုတာ

အယ္လ္နီညိဳ စၿပီ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာတြင္ အယ္လ္နီညိဳ သဘာ၀ ရာသီဥတု ျဖစ္စဥ္ စတင္လ်က္ ႐ွိသည္ဟု မိုးေလ၀သပညာ႐ွင္မ်ားက ေၾကျငာလိုက္သည္။ အယ္လ္နီညိဳေၾကာင့္ လာမည့္လအနည္းငယ္အတြင္း အာဖရိကတိုက္၊ ၾသစေတးလ်တိုက္ႏွင့္ အိႏၵိယတို႔တြင္ မိုးေခါင္မႈမ်ား၊ ေတာင္အေမရိကတိုက္တြင္ မိုးသည္းထန္မႈမ်ားႏွင့္ ႀကံဳရဖြယ္ ႐ွိၿပီး ၂၀၁၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ စံခ်ိန္တင္ေအာင္ ပူလာႏိုင္သည္ဟု ဆိုသည္။ သမုဒၵရာမ်က္ႏွာျပင္အပူခ်ိန္သည္ ပံုမွန္ထက္ ၀ ဒသမ ၅ ဒီဂရီ စင္တီဂရိတ္ ပိုတက္လွ်င္ အယ္လ္နီညိဳ ေပၚေပါက္သည္ဟု သတ္မွတ္သည္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ အပူခ်ိန္ ေလ်ာ့နည္းေနေလ့႐ွိသည့္ ေတာင္အေမရိက ကမ္း႐ိုးတန္းမွ အီေကြတာတစ္ေလွ်ာက္ အေနာက္ဘက္ယြန္းယြန္းေဒသအထိတိုင္ေသာ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာေရထု ေႏြးေထြးလာျခင္းေၾကာင့္ အယ္လ္နီညိဳ ျဖစ္ေပၚသည္။ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာေရထု၏ အေႏြးဓာတ္သည္ ကမၻာအႏွံ႕ ေလထုကို လည္ပတ္တိုက္ခတ္ေစေသာ အင္အားတစ္ရပ္ ျဖစ္ရာ ယင္းေရထုပံုမွန္ထက္ ပိုမိုေႏြးေထြးလာလွ်င္ မိုးေလ၀သအေျခအေနမ်ားကို ကေမာက္ကမ ျဖစ္ေစသည္။ ယခုအခါ အီေကြတာတစ္ေလွ်ာက္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာေရထု၏ အပူခ်ိန္သည္ ပ်မ္းမွ်ထက္ ၀ ဒသမ ၅ ဒီဂရီ စင္တီဂရိတ္မွ ၁ ဒသမ ၅ ဒီဂရီ စင္တီဂရိတ္ ပိုေနသည့္အတြက္ အယ္လ္နီညိဳ ေပၚေနသည္ဟု သတ္မွတ္ျခင္း ျဖစ္သည္။ အယ္လ္နီညိဳျဖစ္စဥ္သည္ ၂ ႏွစ္မွ ၇ ႏွစ္အတြင္း တစ္ႀကိမ္ ေပၚေလ့႐ွိရာ ၁၉၉၇-၉၈ ခုႏွစ္ အယ္လ္နီညိဳေၾကာင့္ ၁၉၉၈ ခုႏွစ္တြင္ စံခ်ိန္တင္ ပူခဲ့ၿပီး မိုးေခါင္ျခင္း၊ ေတာမီးေလာင္ျခင္းတို႔ အထူးမ်ားျပားခဲ့သည္။ ၂၀၀၆-၀၇ ခုႏွစ္အတြင္း အယ္လ္နီညိဳ ျဖစ္ေပၚစဥ္က အပူခ်ိန္သည္ ၀ ဒသမ ၉ ဒီဂရီ စင္တီဂရိတ္ အျမင့္ဆံုး တက္ခဲ့သည္။ ယခုအယ္လ္နီညိဳသည္ ၁၉၉၇-၉၈ ခုႏွစ္ အယ္လ္နီညိဳၿပီးလွ်င္ ဒုတိယ အားအေကာင္းဆံုး ျဖစ္ဖြယ္႐ွိၿပီး ၂၀၀၉-၂၀၁၀ ေဆာင္းရာသီတစ္ေလွ်ာက္လံုး ျဖစ္ေပၚေနမည္ဟု ခန္႔မွန္းရသည္။ ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံ ရာသီဥတု ခန္႔မွန္းေရးႏွင့္ သုေတသန ဆိုင္ရာ ဟက္ဒလီဌာနမွ ခရစၥေဖာ္လန္က ပူေႏြးမႈမ်ားကို လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္မ်ားအတြင္းကထက္ လာမည့္ႏွစ္တြင္ ပိုမိုေတြ႕ႀကံဳၾကရမည္ဟု ေျပာသည္။ 

အယ္လ္နီညိဳ ေပၚလာႏိုင္ဟု ဆို 
အပူပိုင္း ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ၏ မ်က္ႏွာျပင္အပူခ်ိန္ တက္လ်က္႐ွိရာ ယခုေႏြတြင္ အယ္လ္နီညိဳျဖစ္စဥ္ ေပၚေပါက္ရန္ အလာအလာ႐ွိေၾကာင္း အေမရိကန္ အမ်ဳိးသားသမုဒၵရာႏွင့္ ေလထုႀကီးၾကပ္ေရးအဖြဲ႕က ေၾကျငာသည္။ ကြန္ပ်ဴတာေမာ္ဒယ္အခ်ဳိ႕က အယ္လ္နီညိဳ ေပၚႏိုင္ေၾကာင္း ခန္႔မွန္းေသာ္လည္း အခ်ဳိ႕ေမာ္ဒယ္မ်ားကမူ အယ္လ္နီညိဳ မေပၚႏိုင္ဟု အေျဖထုတ္သျဖင့္ တကယ္တမ္း မည္သို႔ ျဖစ္လာမည္ကို ေျပာရန္ ေစာေသးသည္ဟု ဆိုသည္။ အယ္လ္နီညိဳ ေပၚေပါက္လွ်င္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ၏ အေ႐ွ႕ဗဟိုပိုင္းႏွင့္ အေ႐ွ႕ပိုင္းတို႔တြင္ မိုးပို႐ြာၿပီး ၾသစေတးလ်ေျမာက္ပိုင္း၊ အင္ဒိုနီး႐ွား ဖိလစ္ပိုင္အပါအ၀င္ အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွေဒသ၊ အေ႐ွ႕အာဖရိကႏွင့္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာအေနာက္ပိုင္းတြင္ ပံုမွန္ထက္ ေျခာက္ေသြ႕ေသာ အေျခအေနမ်ားႏွင့္ ႀကံဳရေလ့႐ွိသည္။ အေ႐ွ႕အာ႐ွႏွင့္ ေျမာက္အေမရိကတြင္ ေဆာင္းတြင္း အေအးေပါ့သြားမည္ ျဖစ္သည္။ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာအေ႐ွ႕ဘက္တြင္ မုန္တိုင္းအေရအတြက္ ပိုလာကာ အတၱလန္တိတ္သမုဒၵရာတြင္မူ မုန္တိုင္း ျဖစ္ေပၚမႈ နည္းသြားတတ္သည္။ အပူပိုင္း ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ၏ ဗဟိုႏွင့္ အေ႐ွ႕ဘက္တို႔တြင္ ေရအပူခ်ိန္တက္ျခင္း လကၡဏာ ႐ွိေသာ အယ္လ္နီညိဳသည္ သမုဒၵရာႏွင့္ ေလထုၾကား ဆက္စပ္ေပၚေပါက္တတ္ေသာ သဘာ၀ ရာသီဥတု ျဖစ္စဥ္တစ္ခု ျဖစ္သည္။ ပ်မ္းမွ် ၂ ႏွစ္ႏွင့္ ၇ ႏွစ္လွ်င္ တစ္ႀကိမ္ ေပၚၿပီး တစ္ခါ ေပၚလွ်င္ ၉ လမွ ၁၈ လ ၾကာသည္။ အယ္လ္နီညိဳသည္ ႏို၀င္ဘာမွ ဧၿပီလအတြင္း အားအေကာင္းဆံုး ျဖစ္သည္။ ပံုမွန္အခ်ိန္ အယ္လ္နီညိဳေပၚခ်ိန္ အင္ဒိုနီး႐ွား၊ ၾသစေတးလ်ႏွင့္ အပူပိုင္း ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ၏ အေနာက္ဘက္တြင္ ေရျပင္ ပူေႏြးၿပီး ေရထုတြင္း အပူကူးမႈ ျမန္ဆန္သည္။ အင္ဒိုနီး႐ွား၊ ၾသစေတးလ်ႏွင့္ အပူပိုင္း ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ၏ အေနာက္ဘက္တြင္ ေရျပင္ အပူခ်ိန္ ေလ်ာ့နည္းသည္။ ပူေႏြးေသာ ေရမ်ား အေ႐ွ႕ဘက္သို႔ ေ႐ြ႕သြားသည္။ ေတာင္အေမရိကတိုက္၏ အေနာက္ဘက္ ကမ္း႐ိုးတန္းတြင္ ေရျပင္ ေအးျမသည္။ ေတာင္အေမရိကတိုက္၏ အေနာက္ဘက္ ကမ္း႐ိုးတန္းတြင္ ေရျပင္ ေႏြးေထြးသည္။ အပူပိုင္းေဒသတြင္ အေ႐ွ႕ဘက္ ကုန္သည္ေလ အားေကာင္းသည္။ အပူပိုင္းေဒသတြင္ အေ႐ွ႕ဘက္ ကုန္သည္ေလ အားနည္းသည္။ အယ္လ္နီညိဳႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဘက္ အေျခအေနကို လာနီညာဟု ေခၚသည္။ လာနီညာ၏ လကၡဏာမွာ အပူပိုင္း ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ၏ ဗဟိုႏွင့္ အေ႐ွ႕ဘက္တို႔တြင္ ေရအပူခ်ိန္ က်ၿပီး ကုန္သည္ေလ အားေကာင္းသည္။ အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွ အပါအ၀င္ အခ်ဳိ႕ေဒသမ်ားတြင္ မိုးပို႐ြာသည္။ လာနီညာသည္လည္း ပ်မ္းမွ် ၂ ႏွစ္ႏွင့္ ၇ ႏွစ္လွ်င္ တစ္ႀကိမ္ ေပၚၿပီး တစ္ခါ ေပၚလွ်င္ ၉ လမွ ၁၈ လ ၾကာသည္။ အယ္လ္နီညိဳႏွင့္ လာနီညိဳတို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚေသာ မိုးေခါင္ျခင္း၊ မိုးပိုျခင္း၊ ပူျခင္း၊ ေအးျခင္းစသည္တို႔သည္ သဘာ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားသာ ျဖစ္ၿပီး လူတို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚသည့္ ရာသီဥတု ေျပာင္းလဲျခင္းေၾကာင့္ ေပၚေပါက္ေသာ ျဖစ္စဥ္မ်ားႏွင့္ ကြဲျပားစြာ သိ႐ွိရန္ လိုသည္။ source/ changingclimate asia